Diğer İsimleri: Yemişen, beyaz diken, edran, geviş, akdiken, ekşi muşmula.
Kökeni ve Yayılışı Şekli: Ülkemizde, Batı, Kuzey ve Güney Anadolu bölgelerimizde yaygın olarak bulunur. Kuşburnunun yetiştiği her yerde yetişir ve 20 kadar alt türü vardır.
Bitkinin Özellikleri: Bitki, uzun yıllık (500-600 yıl), 8-10 m kadar boylanıp dallanan, dikenli bir ağaçtır. Yaprakları parçalı, uzunca saplıdır. Genç sürgünler dikenlidir. Çiçek beyaz veya pembe renklidir. Mayıs-Haziran aylarında çiçek açar. Çiçek hasadı, çiçek açmadan evvel yapılır. Meyve, taze iken yeşil, olgunlaştığı zaman sarı veya açık kırmızı renklidir. Meyvenin tadı mayhoştur ve küçük boy muşmulaya benzer. Meyve, 1-3 adet çekirdekli, kuşburnu meyvesini andıran, basık-yassı-yuvarlak şekilli olup biraz daha küçüktür. Meyveleri, sonbaharda (Eylül-Ekim aylarında) olgunlaşır ve hasat edilip ipe dizilerek pazarlanır.
Anadolu’da yetişen bazı alt türlere ait özellikler aşağıda verilmiştir.
C. orientalis Palas ex Bieb (Geyik dikeni); 3-5 m yükseklikte, yaprakları 3-7 loblu, 2 cm kadar büyüklükte, kırmızımtırak turuncu renkli çiçekli ve
4-5 çekirdeği bulunan meyveleri olan bir bitkidir. Anadolu’nun her yerinde rastlanır. Meyveleri, yemiş olarak yenir.
C. pentagyna Waldst: Yüksekliği 3-8 m, dikenli bir ağaçtır. Meyvede 3-5 çekirdek bulunur ve renkleri siyah veya kırmızımtırak siyahtır. Kuzey Anadolu bölgesinde yetişir. Çiçekleri, C. monogyna’nınkine benzer.
C tanacetifolia (Lam.) Pers (Kuşyemi); Ağaç formunda ve 8-10 m yüksekliğinde, meyveleri 5 çekirdekli ve 2 cm kadar büyüklüğünde ve sarı renklidir. Kuzey Anadolu’da yetişir. Meyvesi, yemiş olarak değerlendirilir.
İçerikleri: Crataegus asitleri, flavonoidler, aminler, triterpenler, catechin, procyanidin, sterol, glikozit, tanen ve acı maddeler, vitamin C.
Kullanım Önerileri: Alıç, Türk kodeksinde, 1948 yılından itibaren yer almaktadır. Bitkinin, çiçek, yaprak, meyve ve gövdesinden yararlanılır. Çiçek, yaprak ve meyvesi hasattan sonra ince ince kıyılır ve gölgede kurutulur. Hava geçirmeyen bir kapta muhafaza edilir.
Kalp kaslarını güçlendirir, kalp ritim bozukluğunu düzenler, kalp krizi sonrasında kalbi güçlendirir, koroner kalp damarlarının işlevini destekler, kan basıncını normalleştirir, çeşitli kalp ve kan dolaşımı hastalıklarında güvenle kullanılır. Hususen, 40-50 yaşlarından sonra görülen kalp rahatsızlıklarında (Angina pektoris) tıbbi tedaviye paralel olarak alıçtan da istifade edilir. Özellikle kalp atışlarının hızını yavaşlatır, sinir sistemini yatıştırır, spazmları azaltır, tansiyonu düşürür.
Koruyucu hekimlik açısından oldukça faydalıdır. Zira, vücuttaki sıvı birikimlerinin dışkılanması-atılımı ve henüz tanımlanamayan hastalıklara karşı önleyici ve koruyucu amaçlı kullanılır. Çayı; infüsyon şeklinde hazırlanır ve günde 2-3 defa birer bardak içilir.
Kalp yetmezliği, sinirsel kalp çarpıntıları, ağır enfeksiyon hastalıkları, damar sertliği sorunlarının çözümünde alıç ürünleri büyük faydalar sağlar. Bu tür hastalıklara etki yavaş olduğundan kullanım süresi 5-10 haftadan daha kısa olmamalıdır. Etki derecesi, başlangıçta yavaş olmakla beraber sürenin sonuna doğru gittikçe artış gösterir. Çiçeklerinden hazırlanan hülasa, yatıştırıcı ve tansiyon düşürücü olarak kullanılır.
Alıcın kalp üzerine olan müspet etkilerinden dolayı, Avrupa’da hazırlanan bir çok hazır ilacın terkibinde yer almaktadır. Toksik ve zehirli bir madde içermediğinden kalp hareketlerini yatıştırıcı ve düzenleyici olarak, sakıncasız ve endişesiz bir şekilde uzun zaman kullanılabilir.
Not: Meyvesi, mide ülseri olanlar tarafından dikkatli yenmeli veya kullanılmamalıdır. Sağlıklı olanların bazılarında, fazla yenmesi halinde, midede burkmalara, sık sık dışkılama isteğine, ağızda salgı artışına sebep olabilir.(Yaşanmıştır).
