Kürek Sporu, bir tekneyi kürekle hareket ettirmeye dayanan su sporu. Daha çok ırmak ya da göllerde, tek ve çifte olarak bilinen iki ana kategoride düzenlenir.
Bir ucunda yuvarlak sapı, öbür ucunda yassı palası bulunan kürek, hafiflik ve esneklik sağlama açısından, genellikle içi oyularak birbirine yapıştırılmış iki parçadan yapılır. İnce ve geniş yüzeyli palaya, daha güçlü bir itiş sağlamak amacıyla kaşık biçimi verilir. Küreğin sap bölümü dirseğe monte edilmiş, genellikle plastikten yapılma ay üzerine, geniş tip teknelerde ise küpeşte üstündeki ıskarmozlar arasına yerleştirilir. Kürek sapının sürtünme dolayısıyla aşınmaması için kısa bir plastik ya da deri kol kullanılır. Küreğin ay içinde ekseni doğrultusunda kaymasını önlemek için kürek sapı üzerinde bilezik denen bir durdurucu bulunur. Çifte yarışmalarda her kürekçi bir çift küreği çeker. Küreklerde uzunluk kısıtlaması yoktur, ama teklerde kürek leri n uzunluğu genellikle 3,6-3,9 m çiftlerdeyse 2,9 m’dir.
Önceleri tahtadan yapılan ve ağır olan yarış tekneleri sonraları hafif gereçlerden yapılmaya başlamıştır. Ayrıca soğuk kalıplama işlemi sayesinde 3,1 mm kalınlığındaki metallerle daha da hafif tekneler üretilmiştir. Gençler kategorisi yarışmaları dışında tekne büyüklüğünde hiçbir kısıtlama yoktur. Teklerde kullanılan tekneler, tek çiftede 8 m, iki çifte ve iki tek dümencisizde 10 m, dört tek dümencisiz ve dört çiftede 12,5 m ve sekiz tekte 17 m kadardır. Her iki tekne türü de su içinde kayarak, kolayca hareket eder.
İö 25-İs 4. yüzyıllar arasında Nil ırmağı ile Akdeniz’de Mısırlılarla Romalıların savaş ve başka amaçlarla kullandığı kadırgaları çok sayıda kürekçi kullanıyordu. Romalılar, Anglosaksonlar, Danlar ve Norveçliler, çeşitli dönemlerde Britanya Adasına düzenledikleri seferlerde ve öteki askeri seferlerinde kürekli teknelerden büyük ölçüde yararlandılar İngiltere’de Thames ırmağında kürekli kayık ve mavnaların kullanılması 13. yüzyılda başladı. Bunun sonucunda Londra’da ve çevresinde, ırmak boyunca yolcu taşıyan bir kayıkçılar topluluğu oluştu. 16. yüzyılda farklı kayıklardaki yolcuların bahse tutuşmaları önce kendiliğinden, daha sonra örgütlü biçimde kürek yarışmaları na yol açtı. 18. yüzyıl başlarında Ingiltere’de 40 bini aşkın özel giysili kayıkçı vardı. 1715’ten sonra her yıl kayıkçılar arasında Doggett’s Coat and Badge adlı bir yarış düzenlenmeye başladı. Bu kayıkçılar ve. 18. yüzyıl boyunca düzenlenen regatıa’lar (İtalyancada “kürek” ya da “yelkenli yarışı”) profesyonel nitelikteydi. ABD’de feribot kürekçileri de 19. yüzyıl başlarında benzer bir yarışma düzenliyorlardı.
Gene 19. yüzyıl başlarında İngiltere’de ve daha sonra ABD’de, bir kulüp ve okul etkinliği olarak, altı ve sekiz kürekli tekrıelerle düzenlenen amatör kürek yarışıarı ortaya çıktı. Düzenli kürek yarışıarıysa 1820’lerde Oxford ve Cambridge üniversitelerinde başladı. Sonunda 1839’da Henley Kürek Yarışı (1851’den bu yana Henley Kraliyet Kürek Yarışı) kurumlaştı. Kürek sporu 1830-60 arasında Büyük Okyanusun ortasındaki ve güneyindeki adalarla Kanada’da gelişti. Aynı dönemde bütün Avrupa’da ve ABD’de yaygınlaştı. ABD’de Harvard ve Yale üniversiteleri ilk kez 1851 ‘de yarıştılar. İlk amatör kürek yarışıarı 1872’de düzenlendi. 19. yüzyıl boyunca çifte kategoride profesyonel kürek yarışıarı popüler bir spordu. Zamanla, çoğunlukla kendiliğinden, her türlü kürekli tekneyi kapsayan yarışlar ortaya çıktı.
Amatör ve profesyonel nitelikteki bölgesel ve ulusal kürek kuruluşları bu dönemde oluştu. 1892’de Uluslararası Kürek Dernekleri Federasyonu (FISA) kuruldu. Sekiz, dört ve iki kişilik takımlar için tekli (her kürekçinin iki eliyle kavradığı tek bir küreği kullandığı) kürek yarışıarı ve çifte (her kürekçininaynı anda iki küreği kullandığı) yarışmaları düzenlendi. Sekiz tek, dört tek ve iki tekte ayrıca bir dümenci vardır. Dümenci teknenin kıçında oturur, dümeni kullanır, kürek darbelerinin temposunu ayarlar ve genellikle takımın yarış stratejisini yönlendirir. Erkeklerde 1900’den, bayanlarda 1976’dan bu yana kürek sporu Olimpiyat Oyunları’nda yer almaktadır.
FISA kurallarına göre bütün yarışlar durgun suda 2.000 m’lik düz bir parkurda yapılır. Her yarışmacı ekip ya da (tek çif te de olduğu gibi) tek kürekçi şam andı ralarla işaretlenmiş ayrı bir kulvarda yarışır. Teknelerin ağırlığıyla ilgili kısıtlama yoktur. Kullanılan malzemeye göre ağırlık değişir. Tek çifte teknesi 9 kg kadar hafif olabilirken, sekiz tekte tekne ağırlığı 109 kg ya da daha fazladır. Küreklerin büyüklüğü, biçimi ve ağırlıkları da kısıtlanrnamıştır, ama genellikle uzunlukları 3,6-3,9 m, ağırlıkları da 3,6 kg dolayındadır.
Yarışta kürek darbesi küreğin palasının suya girişiyle başlar. Ardından, suyun içindeyken kürek çekilir ve bunu palanın sudan çıkışı izler. Küreğin başlangıçtaki duruma getirilmesi sırasında bilek hareketiyle palanın yana yatırılarak sudan çıkarılması hava direncini azaltır ve küreğin .dalgalara değmesini önler. Küreğin çekilmesinden sonra palanın sudan çıkarılmasına “kürek sonu” adı verilir. Küreği yeniden suya daldırmadan önce bile k hareketiyle palanın dikey duruma getirilmesine “dikleştirme” denir.
İlk dönemlerde sabit oturaklı düzende kullanılan İngiliz kürek darbesinde kollar temelde gövdenin ağırlığını küreğe aktarıyor, gücün büyük bölümü gövdenin ilerigeri gidip gelmesiyle sağlanıyordu. Kızaklı oturakların kullanılmaya. başlaması (1857’de ABD’de, 1871’de İngiltere’de) bacakların itişinin sağladığı güçten de yararlanmayı olanaklı kıldı. 1881’de Steve Fairbairn’in getirdiği stil değişiklikleri bacakların itişine ve kolların çekişine daha fazla ağırlık veriyordu. 1950’lerde Alman çalıştırıcı Karl Adam, aslında koşucuları çalıştırmak için kullanılan “hız oyunu” (Fahrtspiel) ile bir uzun koşunun ardından bir kısa hız koşusuna, sonra yeniden uzun koşuya vb dayanan yeni çalışma yöntemleri geliştirdi ve başarılı sonuçlar elde etti. Bak. spor rekorları (kürek sporu).
Türkiye’de ilk resmi kürek yarışı 7 Eylül 1913’te Donanma-ı .Osman-i Muaveneti Milliye Cemiyeti’nce İstanbul’da düzenlendi. Cumhuriyet’ten önce Fenerbahçe, Galatasaray, Anadolu, Altınordu ve Haliç Idman kulüpleri kürek dalında etkinlik gösteren başlıca kulüplerdi. Kürek sporu 1923’te Deniz Sporları Federasyonu’na bağlandı ktan sonra daha da gelişti. Cumhuriyet döneminde, Istanbul Kürek Şampiyonluğu adı altında düzenli yarışmalar yapılmaya başladı. Galatasaray kürek sporundaki üstünlüğünü 192~’dan 1953’e değin sürdürdü. Günümüzde Istanbul, Kocaeli ve Ankara’ da olmak üzere üç bölgede kürek birincilikleri düzenlenmektedir. Istanbul bölgesinde Galatasaray, Fenerbahçe, Anadolu Hisarı, Yeşilyurt, Tekel ve Denizgücü takımları, Kocaeli bölgesinde Çayırova Yelken Ihtisas ve Sümerbank Herekespor takımları,Ankara bölgesindeyse ODTÜ ve Mogan Su Sporları takımları yer almaktadır. Bölgesel yarışmaların yanı sıra bölgelerarası ve uluslararası yarışmalar düzenlenmektedir. Türk Kürekçileri Balkanlar’ da başarılı dereceler elde etmişlerdir.
