Berilyum (Be), eskiden (1957’ye değin) GLUSİNYUM, periyodik tablonun II a grubunda yer alan toprak alkali metaller grubundan kimyasal element. Sertleştirici olarak metalurjide, ayrıca nükleer teknolojide ve uzay teknolojisinde kullanılır. 1798’de Louis-Nicolas Vauquelin tarafından, beril ve zümrüt kristalleri içinde oksit halinde bulundu; birbirlerinden habersiz olarak çalışan Friedrich Wöhler ve A.-A.-B. Bussy de 1828’de baryum klorürü potasyumla indirgeyerek berilyumu metal halinde elde ettiler.
Özellikleri, bulunduğu yerler ve kullanım alanları. Çelik griliğinde bir metal olan berilyum, oda sıcaklığında oldukça gevrektir. Doğada serbest halde bulunmaz. Yeryüzündeki korkayaçların yaklaşık yüzde O,OOO6’sının berilyumdan oluştuğu sanılmaktadır. Doğada bol miktarda bulunan beril (berilyum aluminosilikat) ve bertrandit (berilyum silikat) mineralleri, berilyum hidroksitin sanayi çapında üretilmesini olanaklı kılar. Metal halindeki berilyum ise, sanayide, berilyum flüorürün magnezyumla indirgenmesi ve berilyum klorürün elektrolizi yoluyla üretilir.
Sembolü: Be
Atom Numarası: 4
Atom Ağırlığı: 9.012182(3) g/mol
Elektron Sayısı: 4
Elemet serisi: Alkalin
Periyodik Tablodaki Yeri: 2A
Maddenin Hali: Katı
Görünümü: Beyaz-boz metalik
Berilyum, erime noktası oldukça yüksek olan tek kararlı hafif metaldir. Bu özelliklerinin yanı sıra, elektrik iletkenliği ile ısı iletkenliğinin ve sığasının yüksek olması, yüksek sıcaklıklarda mekanik özelliklerinin artması, oksitlenmeye karşı direnci ve esneklik katsayısının çok yüksek (çelikten üçte bir fazla) olması nedeniyle, teknolojinin çeşitli alanlarında, bu arada reaktörlerde kullanılmaya çok elverişlidir. Berilyum, X- ışınlarını aluminyumdan 17 kat daha çok geçirir ve X-ışını lambalarının ışın çıkış pencerelerinin yapımında yaygın olarak kullanılır. Ayrıca füzelerde, uçaklarda ve uzayaraçlarında kullanılan jiroskopların, ivme ölçerlerin, bilgisayar parçalarının ve öteki güdüm aygıtlarının yapımında, ağır iş makinelerinin fren tamburlarında ve soğutma sistemine gereksinim duyulan çeşitli düzeneklerde berilyumdan yararlanılır. Sanayide üretilen berilyumun büyük bölümü, sert alaşımların düşük yüzdeli bileşeni ve berilyumlu bakırın ana bileşeni olarak, ayrıca yay ve benzeri malzemenin yapımında kullanılan nikel ve demir temelli alaşımların üretiminde kullanılır, Berilyumlu bakır, kıvılcım sıçramasının tehlikeli olabileceği yerlerde, örneğin barut fabrikalarında kullanılan aletlerin temel yapım malzemesidir. Berilyumun, kıvılcım oluşumunu engelleme özelliği yoktur, ama bakırı güçlendirerek darbe sonucu kıvılcım oluşmasını önler. Yükseltgenebilen alaşımlara az miktarda eklenen berilyum, yüzeyde koruyucu bir katman oluşturarak, magnezyumun tutuşma özelliğini azaltır, gümüş alaşımlarının kararmasını yavaşlatır.
Atom fiziği, nötronların bulunmasını da berilyuma borçludur. 1932’de Sir James Chadwick, alfa parçacıklarıyla bombardıman edilen berilyumdan dışarı fırlatılan parçacıkları gözlemlemiş ve nötron adını vermişti. O tarihten bu yana berilyum, alfa ışınları yayan çeşitli maddelerle, özellikle radyumla karıştırılarak nötron kaynağı olarak kullanılmaktadır; örneğin 1942’de Enrico Fermi, uranyumda ilk denetimli çekirdek bölünmesi tepkimelerini bu tür bir kaynaktan yararlanarak gerçekleştirmiştir.
Berilyumun doğada bulunan tek kararlı izotopu berilyum-9’dur. Yarı ömrü 2.700.000 yıl olan berilyum-10 ve 10 üzeri -15 saniyeden daha kısa bir sürede kendiliğinden iki alfa parçacığına bölünen berilyum -8 gibi yapay izotopları da üretilmiştir.
Berilyum Bileşikleri, bütün bileşiklerinde + 2 değerlidir. Bileşikleri genellikle renksiz ve oldukça tatlıdır; elemente bir zamanlar, Yunanca glukus (tatlı) sözcüğünden türetilmiş glusinyum adının verilmesi de buradan kaynaklanır. Çözelti, kuru toz ya da buhar halindeki çözün ür bileşikleri ise zehirlidir; bu bileşikler, dokunma yoluyla deri ihtihabına, solunum yoluyla da zehirli fosgen (korbonil klorür) gazınınkine benzeyen şiddetli zehirlenme belirtilerine yol açar.
Berilyumun oksijenli bileşiği olan berilyum oksit (BeO), elektrik direnci, dielektrik gücü ve ısı iletkenliği son derece yüksek olan tuğlamsı bir maddedir ve yüksek sıcaklıklarda çalışan nükleer aygıtlarda kullanılan seramik malzemelerin yapımı gibi çeşitli uygalama alanları vardır. Klorlu bileşiği olan berilyum klorür (BeCI2), FriedelCrafts tepkimesinde katalizör etkisinde bulunur ve berilyumun elektroliz yoluyla üretilmesinde ve arıtılmasında elektroliz banyolarında kullanılır. Amonyak (NH3) ve karbondioksitten (C02) çözeltilerek hazırlanan bazik berilyum karbonat, Be C03.xBe(OH)2, berilyum tuzlarının bireşiminde başlatıcı madde olarak kullanılır. Be4O(C2H3O2)6 formülündeki bazik berilyum asetat da aynı amaçla kullanılır. Berilyum, organik düzenleşim (koordinasyon) bileşikleri oluşturur ve berilyum alkiller ve ariller gibi bazı organometalik bileşiklerde karbona doğrudan bağlanır.
Faydalanmaya çalışıyorum çok tşkler