Andız Otu (Inula helenium)
Diğer İsimleri: Andızotu kökü, andız kökü, indus kökü.
Kökeni ve Yayılışı Şekli: Hendeklerde, çit kenarları, sulak ve nemli yerlerde yetişir. Anadolu’da çok sayıda alt türü vardır. Özellikle Kuzey ve Doğu Anadolu’ da yaygındır. Çiçeklerinin güzelliği dolayısıyla Avrupa’da süs bitkisi olarak değerlendirilir.
Bitkinin Özellikleri: Çok yıllık, 1-2 m boyunda, otsu bir bitkidir. Gövdenin üst kısmında toplanmış olan yapraklar yuvarlak ve sapsızdır. Alt kısmındakiler ise 10-15 cm uzunlukta sapa sahiptir. Lamina tam, kenarları dişli, üst yüzü pürüzlü, alt yüzü sık ve kısa tüylüdür, Sarı renkte olan çiçekleri, dalların uç kısmında toplanmıştır. Tadı acı, keskin lezzetli, kokusu menekşeye benzer. Meyve, 1-3 cm çapında ve üzeri buruşuktur. Rengi esmer veya esmer sarımtıraktır. Küçüktür ve fıstık kozalağına benzer.
Anadolu’da bulunan bazı alt türleri:
Viscosa L. Aiton (Yapışkan andız). Güney ve Batı Anadolu’da yol, bataklık ve hendek kenarlarında yetişir. Sarı çiçekli, 1-2 m kadar boylanan çalı formunda bir bitkidir. Kokuları özeldir, ve yaprakları yapışkandır. Yapraklar, yara üzerine kapatılarak yaraları iyileştirir.
Dysenterica L. Kuzey ve Doğu Anadolu’da yaygındır. Kısa boylu (30-80cm), dallı ve tüylüdür. Kalın köklüdür. Kökü ve çiçekli dalları, dizanteriye karşı kabızlık yapıcı olarak iyi gelir. Bu maksatla %3 ‘lük infüsyon çayından içilir.
Heterolepis Boiss. (Kaya andızı): Batı ve Güney Anadolu’da yaygındır. Çok yıllık, 15-40 cm boyunda otsu bir bitkidir. Yaprak, tam ve saplı, sık ve kısa tüylerle kaplıdır. Çiçekleri sarı renklidir. İştah açmak ve basuru iyileştirmek için yapraklı dallarından %3 ‘lük infüsyon çayı hazırlanır ve yemek aralarında birer bardak içilir.
İçerikleri: Uçucu yağ, sabit yağ (en fazla alantolakton türevIeri), inülin (%40-45), helenin, triterpenler, acı maddeler.
Kullanım Önerileri: Bitkinin köklerinden yararlanılır. Kökleri Ekim-Kasım aylarında sökülür ve güneşte kurutulur. Mikropları öldürür, balgam söktürür. Üremi, sistit, nefrit, idrar yolları hastalıklarında faydalıdır. Nefes darlığını giderir. Karaciğer hastalıklarını iyileştirir. Kas kasılmalarını ve kaşıntıyı keser, vücutta biriken tuzları atar. Mideyi güçlendirir.
İçerdiği eterli-uçucu yağı, uyarıcı etkilidir. Sabit yağı da yatıştırıcı etkisi nedeniyle göğüs yumuşatır. Her iki yağ grubu ise mikrop öldürücüdür. Bu nedenle bağırsak parazitlerine etkisi büyüktür. Acı maddelerden dolayı, iştahı açar, safra söktürür, sindirimi-hazmı kolaylaştırır. Broşsal öksürüklerde, astım, broşsal astım ve boğmacaya karşı etkilidir. Balgam söktürücü etkisi nedeniyle, bronşit ve akciğer iltihabına karşı başarı ile kullanılır. İdrar artırıcı özelliği vardır.
Civanperçemi ile eşit miktardaki karışımından hazırlanan infüsiyon çayı, solunum yolları hastalıklarının tedavisinde yararlanılır.
Bütün bu anılan faydalarından yararlanabilmek için, %3-4’lük dekoksiyonu hazırlanır. Çayından günde, yemek aralarında olmak üzere 2-3 defa birer bardak içilir. Etkisini artırmak maksadıyla, içim sırasında ılık olmasına dikkat edilir.
Not: Zehirli bileşikler taşımaz ve kabızlık etkisi de göstennez. Yüksek dozları, mide ağrısına ve kusmaya sebep olduğu gibi alerji de görülebilir.
Not: Inula heterolepis’in özütü, antioksidant özelliği bakımından, a-tokoferolden %56 defa daha yüksek etkilidir.
