Aspir (Carthamus tinctorius L.)
Diğer İsimleri: Aspur, boyacı aspiri, kır safranı, yalancı safran, kurtum.
Kökeni ve Yayılışı Şekli: Aspirle ilgili kayıtlar, M.Ö. 3500 yıl öncesine dayanmaktadır. Bu devirlerde, Mısır’da yetiştirildiği, daha sonra Hindistan, Çin ve Japonya’ya yayıldığı bilinmektedir. Türkistan kökenlidir. Ülkemize Bulgaristan’dan gelen göçmenler kanalıyla getirilmiştir. Orta ve Batı Anadolu’da (Bursa, Balıkesir, Çanakkale, Eskişehir’ de) yetiştirilmektedir.
Bitkinin Özellikleri: Bir yıllık, kazık köklü, 150 cm kadar boylu bir bitkidir.Sap dik gelişir ve üstten dallanır. Her dalın ucunda bir çiçek tablası vardır. Çiçek tablada bulunur. Allogamy’dir. Her çiçekte bir a~et tohum içerir. Tohum kalın, sert, odunlaşmış ve beyaz renkli bir kabukla örtülüdür. Tohumunun 1000 tane ağırlığı 35-40 g’dır.
İçerikleri: Çiçek; boyar madde (carthamin) içerir. Tohum; protein (%17-22), sabit yağ (%28-40). Yağı linoleik asitçe zengindir.
Kullanım Önerileri: Çiçek ve tohumlarından yararlanılır. Çiçeklerinin taç yaprakları beyaz madde taşır. Bu madde yemeklerin renklendirilmesinde, kumaş-yünlerin boyanmasında kullanılır. Renkli yapraklar-taç yapraklar, kuruduğu zaman safrana benzediğinden, safranın tağşişinde kullanılır. Yağı, doymamış yağ asitlerince (linoleik asit %77) zengin olduğundan, damar sertliği ve kalp sorunu olanlar için oldukça önemlidir. Ayrıca, vücutta bulunan serbest radikallerin tutulmasındaki oynadıkları önemli rolü ile de vücut, toksik etkilere karşı korunur. Bu nedenle yağı iyi kalitede bir yemeklik yağdır. Yağ aynı zamanda müshil etkiye de sahiptir. Yağ haricen, romatizmalı ve ağrıyan bölgelere sürülür. Tohumlarından hazırlanan %10’luk dekoksiyonu da müshil olarak dahilen alınabilir. Aspir çiçekleri, romatizma ağrılarında, kurt düşürmede, adet görmeyi teşvik etmede ve adet sancısını hafifletmede faydalanılır. Bu maksatla, dekoksiyon şeklinde hazırlanan çayı içilir. Bu çay, aynı zamanda terleticidir.
Not: Zararlı bir yan etkisi yoktur. Ancak yağı bir miktar acıdır.
