Kızıltepe Ulucamisi, Dunaysır Camisi olarak da bilinir, Mardin’in Kızıltepe (eskiden Dunaysır) ilçesinin kuzeybatısında, mihrap yazıtına göre 1204’te tamamlanan Artuklu camisi. Yapımına Yavlak Arslan tarafından başlanmış, onun ölümünden sonra kardeşi Artuk Arslan tarafından bitirilmiştir. Zaman içinde çok harap olmuşsa da, özgün planını korumuştur. 1960’ların sonunda Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce onarılmıştır.
Yaklaşık 16 m x 63 m boyutlarında enine dikdörtgen planlı, duvarları kesme taştan, örtü sistemi tuğladan bir yapıdır. Doğu, kıble ve batı duvarları boyunca dikdörtgen kesitli destek ayakları vardır. Kuzey cephesinin önünde eskiden, derinliği camininkinin yaklaşık iki katı, eni ise cami kadar olan büyük bir avlunun bulunduğu saptanmıştır. Temel kalıntıları, bu avluyu üç yandan “U” gibi saran yapıların bulunduğunu göstermektedir. Batı ve doğu kenarlarında ikişer, kuzey kenarında ise bir kapısı olan avlunun, kuzeydoğu ve kuzeybatı köşelerinde de birer minarenin temel izleri vardır.
Caminin kuzey cephesinde ortada büyük, çıkıntısız bir taçkapı, bunun iki yanında yarım daire planlı birer mihrap nişi, nişlerin sağında ve solunda da üçer tane daha küçük kapı vardır. Bu cephe, bütün bu açıklıkların kenarlarında ve aralarındaki duvar yüzlerinde yer alan basit, ama etkileyici yuvarlak geçme örgeleriyle alçak kabartma tekniğinde bezenmiştir. Taçkapı en dışta, iki renkli taşlardan penci kemer biçiminde kaval silmeli bir bordürle çevrilidir. Bunun içinde gene iki renkli taşlarla düzenlenmiş dokuz dilimli bir kemer yer alır; daha içte de kademeli olarak iki tane pe nci kemer kapı boşluğunu çevreler. Kapı boşluğunun üzeri düz bir lentoyla geçilmiştir. Bu lentoyla en içteki kemer arasında kalan ve bugün boş olan alınlık bölümünde bir yazıt levhasının bulunduğu eski bir fotoğraftan bilinmektedir.
Caminin iç mekanı, kıble duvarına paralel üç sahından oluşur. Kare kesitli iki sıra taş ayakla birbirinden ayrılan sahınların her birinin üzeri, bu ayaklara oturan ve caminin bütün enince uzanan birer beşi k tonozla örtülüdür. Tonozların önden iki tanesi tam ortada bir mihrap önü kubbesiyle kesilir. Köşeleri tromplu, taştan yapılmış bir kasnağa oturan bu tuğla kubbe oldukça yüksek ve oval kesitlidir. Kubbenin altında, kıble duvarının tam ortasında mihrap yer alır. Dışa doğru küçük bir çıkıntı yapan mihrabın iki yanında birer kapı vardır. Üzeri dilimli bir yarım kubbeyle kapanan yarım daire planlı mihrap nişi hiç boşluk bırakılmadan, çeşitli geometrik ve bitkisel örgelerle ve bir yazı kuşağıyla doldurulmuştur. Nişin dış kenarını, başlıkları ve gövdeleri oymalarla bezeli iki sütunçeyle , bunlara oturan yedi dilimli bir kemer çevreler. Bu mihrap Güneydoğu Anadolu’daki benzerleri arasında en ilginçlerinden biridir.
